MŁODZIESZYŃSKIE SKARBY

 

„Historyk staje się wędrującym wzdłuż plaży poszukiwaczem skarbów,
kolekcjonerem…. i rupieci, wydobywającym wraki, nurkiem,
który przeczesuje dno w poszukiwaniu tego, co się zgubiło”

Norman Davies „Zaginione Królestwa”

 

 

Choć Młodzieszyn nie leży nad morzem i ciężko by tu znaleźć miejsca do nurkowania, to pełno w nim prawdziwych skarbów. Skrywa je jego bogata historia. Zwrot „bogata” niemal samoczynnie zdaje się łączy się z określeniem „nieznana”, bo co tu dużo ukrywać, zaniedbania w przybliżaniu dziejów lokalnych społeczności zrobiły swoje. Dobrze jednak, że od kilku lat coraz więcej mówi się i pisze o losach miejsc, które są Nam bliskie – gdzie się urodziliśmy, dorastaliśmy i skąd wyruszyliśmy w dorosłe życie. „Młodzieszyńskie skarby” są zbiorem odnalezionych wybranych historii z dziejów Młodzieszyna i jego najbliższych okolic. Okoliczności, w których je odnajdowałem były bardzo różnorodne: jedne łatwo i bez trudu odkrywały swe tajemnice, przy innych zaś musiałem sporo się natrudzić. Ale w jednym i drugim przypadku radość z ich odkrycia była olbrzymia. Nie będę jednak opowiadał tu o takiej „całościowej”, podręcznikowej historii Młodzieszyna, bowiem „Młodzieszyńskie…” zawierają wybrane, dobrze udokumentowane opowieści o ludziach, wydarzeniach czy miejscach, które w minionych stuleciach związane były z Młodzieszynem i bez nich dzieje tej małej miejscowości są trudne do opowiedzenia. Znalazły się więc tu losy Młodziesza, pierwszego wójta Młodzieszyna, opowieść o młodzieszyńskiej cukrowni czy relacja z wizyty kardynała Wyszyńskiego.

Zapraszam,
Marek Orzechowski, Szkoła Podstawowa im. gen. Grzmota-Skotnickiego w Młodzieszynie

Młodziesz

„Tacy uczeni jesteście, a młodzież pozwalacie pisać przez „sz”.

Takie właśnie zdanie, w jednym ze sklepów spożywczych w Młodzieszynie wypowiedziała pewna bardzo zaskoczona Pani, która w ukazującej się niegdyś lokalnej gazecie „Życie Młodzieszyna” znalazła informację, że w miejscowym gimnazjum ukazuje się pismo historyczne noszące tytuł „Młodziesz”. To znaczy „Młodzież”, ale ze strasznym błędem ortograficznym w tytule się znajdującym… Wielkie szczęście, że znajdująca się obok niej nauczycielka z miejscowego gimnazjum wyjaśniła, że ta „Młodziesz”, to nie młodzi ludzie, ale imię pierwszego, legendarnego wójta Młodzieszyna – Młodziesza. Dodała jednocześnie, że tak właśnie nazywa się pismo historyczne ukazujące się w Gimnazjum im. Bohaterów Walk nad Bzurą 1939 roku. Ta zabawna sytuacja, wynikająca z pewnego roztargnienia klientki sklepu spożywczego, bardzo dobrze pokazuje, co o pochodzeniu nazwy swej miejscowości wie przeciętny jej mieszkaniec. Wie mało, ale trudno się temu dziwić, bo niby skąd? Gdy przechodzi ulicą Wyszogrodzką, to wiadomo, że tak się ona nazywa, bo prowadzi (prowadziła, bo teraz jest ślepą uliczką) do Wyszogrodu. Podobnie z Sochaczewską, czy Chodakowską. Ale skąd ten Młodzieszyn nazywa się Młodzieszyn? Gdy w 2006 roku z młodzieżą z młodzieszyńskiego gimnazjum zakładaliśmy wspomniane pismo historyczne nazwane właśnie „Młodziesz” wiedziałem jedynie, że ów jegomość był pierwszym wójtem tej osady. A jakie były pierwsze lata, czy wieki Młodzieszyna, było tajemnicą. Ludzka i zawodowa ciekawość nie dawała mi jednak spokoju i kazała poszukiwać wiadomości na ten temat. Wyniki poszukiwań okazały czymś w rodzaju melanżu legendy z prawdą historyczną. Nazwa Młodzieszyn zdaniem Stanisława Rosponda, autora „Słownika etymologicznego miast i gmin PRL”, pochodzi prawdopodobnie od nazwy dzierżawczej, miejscowości założonej jako osada Młodziesza, który przypuszczalnie był pierwszym wójtem nowo założonej wsi. Czy więc ów Młodziesz był, jak sama nazwa wskazuje młodym człowiekiem? Osada założona przez niego powstała pośród gęstych i rozległych lasów znajdujących się na lewym brzegu rzeki Bzury, niedaleko jej ujścia do Wisły. Generalnie rzecz ujmując ustalenie konkretnego roku w którym, Młodzieszyn został założony jest raczej nie możliwe. Poszukując najstarszych wzmianek o Młodzieszynie, dochodzimy do pierwszej połowy XIV wieku. W dokumencie wydanym w Wiskitkach, a datowanym na 21 października 1349 r. książę Bolesław III oddaje w dożywotnie posiadanie swojej matce Elżbiecie kasztelanię wyszogrodzką i wsie leżące nad Wisłą, w tym wieś o nazwie „Mlodzesszino”. Kolejny z dokumentów dotyczy podziału Mazowsza po śmierci Siemowita III. Wymienienie w tym dokumencie Młodzieszyna każe przypuszczać, że ogrywał on znaczną rolę w dobrach książęcych. Potwierdza tą okoliczność dokument wystawiony w Młodzieszynie 16 listopada 1474 r. Książę Konrad III w zamian za ziemią wyszogrodzką oddał swojej matce Barbarze miejscowości Błonie i Piaseczno. Nowy Kodeks Dyplomatyczny Mazowsza zawierający istotne dokumenty dotycząc dziejów tej dzielnicy Polski wymienia inne nazwy Młodzieszyna. Niekiedy brzmią ono zaskakująco ciekawie. W 1379 roku spotykamy więc nazwę Mlodzeszino, w 1474 roku Mlodzeschyn, w 1504 roku Mlodzyeschyn i Mlodzeschin. Od kiedy używana jest natomiast obecna nazwa, trudno jest ustalić. Wiadomo na pewno, że nazwa Młodzieszyn funkcjonowała od końca XVIII wieku. Warto w tym momencie w kilku zdaniach wspomnieć o przynależności terytorialnej i administracyjnej Młodzieszyna i innych osobach władających tą miejscowością. Ulegała ona na przełomie stuleci częstym zmianom. Od czasów wczesnego średniowiecza na ziemiach polskich utrwalił się podział administracyjno – wojskowy, w którym znajdowały się okręgi grodowe nazywane kasztelaniami. Wyższego rzędu jednostką była ziemia, która miała także charakter terytorialno – własnościowy. Zdarzało się często, że ziemia znaczyła tyle samo co całe księstwo czy dzielnica państwa. Działo się tak, gdy swym terytorium pokrywała się z obszarem konkretnego księstwa. Mimo że zaczęły w XIV wieku funkcjonować powiaty, ziemia jako jednostka nadrzędna zachowała nadal swe znaczenie. Pierwsza połowa XV wieku przynosi przynależność Młodzieszyna do Ziemi Gostynińskiej i powiatu gąbińskiego a od 1462 roku Młodzieszyn w wyniku zmian administracyjnych znalazł się w granicach województwa rawskiego. Aż do II rozbioru Polski, czyli do 1793 roku taki stan nie ulegał zmianie. Wówczas Młodzieszyn znalazł się w zaborze pruskim. Po trzecim rozbiorze Polski Młodzieszyn należał do departamentu warszawskiego i powiatu gostynińskiego. Okres Księstwa Warszawskiego (1807-1815) to brak większych zmian w tym podziale. Pojawia się natomiast gmina jako najniższa jednostka administracji państwowej. Wówczas powstała gmina Młodzieszyn. Rok 1816 to zamiana departamentów na województwa i powstanie obwodów obejmujących kilka powiatów. W 1837 roku województwa zamieniono na gubernie, w 1842 roku obwody na powiaty a powiaty na okręgi. Upadek Powstania Styczniowego wprowadza kolejne zmiany przynależności administracyjno – terytorialnej Młodzieszyna. Po 1867 roku znalazł się ona w składzie powiatu sochaczewskiego guberni warszawskiej. W 1915 roku okupujące ziemie polskie władze niemieckie zlikwidowały gubernie. Odzyskanie przez Polskę niepodległości przynosi kolejne zmiany przynależności administracyjnej Młodzieszyna. Od 1919 roku stał się on częścią powiatu sochaczewskiego znajdującego się w województwie mazowieckim. Podczas okupacji niemieckiej Młodzieszyn znalazł się w granicach III Rzeszy. Po II wojnie światowej władze polskie przywróciły podział z przed 1939 roku; gmina Młodzieszyn powróciła do powiatu sochaczewskiego i województwa warszawskiego. Taki podział przetrwał do reformy administracji w 1975 roku, wówczas powiaty zostały zlikwidowane. Od tego momentu młodzieszyńska gmina znalazła się w składzie województwa skierniewickiego. Zwieńczeniem zmian administracyjnych w jakich Młodzieszyn uczestniczył w swych dziejach jest rok 1999. W wyniku ostatniej reformy administracyjnej znalazł się on w składzie powiatu sochaczewskiego i województwa mazowieckiego.

I na koniec słów parę o ludności Młodzieszyna i okoli na przełomie ostatnich dwóch stuleci. Zachowane księgi parafialne z Młodzieszyna pozwalają w miarę dokładnie liczbę mieszkańców ustalić. W 1832 roku było to 1238 mieszkańców, w 1841 roku 1390, w 1857 roku 1390 (spadek ludności był efektem epidemii cholery na tym terenie). W roku 1863 kroniki zanotowały 1500 mieszkańców, w 1953 roku 2009, zaś w 1991 roku 3315. W końcu 2013 roku gminę Młodzieszyn zamieszkiwało 5683 mieszkańców.

Latarnia lotnicza w Ruszkach

Gdyby przeprowadzić ankietę na temat najbardziej charakterystycznych miejsc w gminie Młodzieszyn, jej mieszkańcy wskazaliby z pewnością zabytkowe dzwonnice w Kamionie i Młodzieszynie czy też zespoły pałacowo-parkowe w Witkowicach i Ruszkach.  Z pewnością wśród tych miejsc znalazłaby się również latarnia lotnicza w Ruszkach, zwana potocznie „wieżą”.

Na straży granic

Wieża, a właściwie latarnia lotnicza, powstała w 1937 roku, ale raczej trudno będzie dziś ustalić, w którym dniu i miesiącu.  Podobne trudności mogą pojawić się w odniesieniu do informacji o jej konstruktorze czy firmie, która ją wykonała. Wiadomo natomiast, że powstała z inicjatywy polskiego wojska, a dokładniej sił powietrznych, jako świetlny punkt orientacyjny do nawigacji wzrokowej w lotnictwie wojskowym i cywilnym.  Jej powstaniu towarzyszyły spore kłopoty; by ją zbudować i by w ogóle działała, doprowadzono z pobliskiego Żdzarowa zasilanie elektryczne, bo w miejscu budowy wówczas go nie było. Wieża powstała z metalowych kątowników połączonych nitami, jako kratownicowa konstrukcja oparta na czterech podporach, przypominając nieco stożek ze ściętym czubkiem, na którym umieszczono metalową platformę obserwacyjną otoczoną barierkami. By dostać się na szczyt 22-metrowej wieży trzeba było pokonać pokaźną ilość metalowych szczebli drabiny umieszczonej w jej wnętrzu. Można przypuszczać, że na szczycie wieży zamontowane były przyrządy nawigacyjne i latarnie. Podobne konstrukcje powstały w okolicach Osmolina, Strzelec, Przedecza, Lubustowa. Ich lokalizacje wskazują na to, że tworzyły one system punktów obserwacyjnych, powstałych w niedalekiej odległości od granicy z III Rzeszą. Jakiś czas temu, gdy wieża stanęła ponownie po odbudowie, jeden z moich kolegów miał okazję podziwiać okolicę z niemal jej szczytu. Mówi, że widok jest rewelacyjny…

Świadek historii

Pierwotnie konstrukcję ustawiono na skrzyżowaniu drogi Sochaczew – Gąbin i Nieborów Płońsk. Wieża pierwszy raz pojawia się w przekazach źródłowych we wrześniu 1939 roku; była niemym świadkiem walki artylerzystów kapitana Ludwika Głowackiego podczas słynnej potyczki z niemieckimi czołgami 16 września 1939 roku w Ruszkach, natomiast w jej rejonie wojska niemieckie zgromadziły wziętych do niewoli polskich żołnierzy. Dobrze widać to na załączonym zdjęciu. Sama wieża w walkach również ucierpiała, bowiem uszkodzona została jedna z jej metalowych podpór. Po zakończeniu działań wojennych we wrześniu 1939 roku okupant niemiecki „wyznaczyć” wieży inne zadanie; miała być wieżą strażniczą, strzegącą Generalnej Guberni. Tu bowiem przebiegała granica między terenami III Rzeszy a Generalną Gubernią. I takie właśnie przeznaczenie najbardziej utrwaliło wieżę w ludzkiej pamięci. Gdy zakończyła się II wojna światowa, mało kto się nią interesował; upływający czas stopniowo zacierał jej pierwotny wygląd, rdza całkowicie zakryła konstrukcję, a uszkodzona w walkach w 1939 roku jedna z metalowych podpór zaczęła niebezpiecznie przechylać całą wieżę.  Wiele osób wieńczyło jej koniec na złomowisku. I gdy w 2000 roku nagle zniknęła z ruchliwego skrzyżowania, sądzono, że tak się właśnie stało.

Drugie życie wieży

Jednak to nie był koniec tej oryginalnej konstrukcji. Wieża została zdemontowana, bo Generalna Dyrekcja Dróg i Autostrad rozpoczęła przebudowę ruchliwego skrzyżowania i budowę ronda. Zdemontowana wieża spoczęła obok jednego ze sklepów spożywczych. Gdy zakończono przebudowę drogi, władze Gminy Młodzieszyn podjęły starania o jej odnowienie i ponowne postawienie. W staraniach tych dzielnie sekundowało Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą. Techniczną stroną przedsięwzięcia zajęła się firma ENERGOP z Sochaczewa. Drugie życie naszej bohaterki rozpoczęło się 16 września 2009 roku, gdy odnowioną wieżę ustawiono obok Szkoły Podstawowej w Janowie. To wyjątkowe wydarzenie było częścią innej ważnej uroczystości; tego właśnie dnia nadano imię pułkownika Ludwika Głowackiego miejscowej szkole podstawowej. Gdy placówce przekazano sztandar, uczestnicy uroczystości udali się pod wieżę, by uroczyście oddać ją lokalnej społeczności. Stało się to w  70.  rocznicę zwycięskiej walki patrona szkoły z niemieckimi czołgami. Dziś o historii wieży można dowiedzieć się z niewielkiej gabloty umieszczonej obok niej.

 

FOTO LATARNI LOTNICZEJ – MAREK ORZECHOWSKI.WSZELKIE PRAWA DO TEKSTU I ZDJĘĆ ZASTRZEŻONE.

---

Miejsca, które warto zobaczyć w gminie Młodzieszyn

Oprócz pięknej przyrody gmina posiada także kilka zabytków kultury: zespoły dworsko-parkowe w Ruszkach i Witkowicach, kościół parafialny w Kamionie, zabytkowy park w Młodzieszynie (gdzie można zobaczyć wiele okazałych drzew: lip, dębów, wiązów i buków, których wiek sięga 150 lat), a także stanowiska archeologiczne kultury łużyckiej nad Bzurą. W kościele parafii Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Młodzieszynie znajduje się krucyfiks pochodzący z Norymbergii z XVII wieku i zabytkowa monstrancja z tego samego okresu. Obok kościoła stoi dzwonnica, pamiątka po dawnym kościele z 1875 roku zburzonym w czasie II wojny światowej. W czasie okupacji hitlerowskiej została ona zamieniona na więzienie, gdzie przetrzymywano i mordowano mieszkańców z naszego terenu.

Zabytkowe parki i obszar chronionego krajobrazu.

W gminie Młodzieszyn znajdują się 3 zabytkowe parki krajobrazowe tj. w Ruszkach , Młodzieszynie i Witkowicach .
Park we wsi Ruszki wraz z dworem – 5,14 ha powstał w połowie XIX wieku , przekształcony w początkach XX wieku , przedstawia wartości artystyczne, ekologiczne i krajobrazowe.
Park w Młodzieszynie – 4,80 ha powstał w XIX wieku , przedstawia wartość historyczną i krajobrazową .
Park i dwór w Witkowicach – powstały w XIX wieku i przekształcony w początkach XX wieku

Obszar chronionego krajobrazu zwany  Nadwiślańskim” zawiera Dolinę rzeki Bzury i Dolinę Wisły , szczególnie bogate w zbiorowisko roślinne zwłaszcza o charakterze naturalnym , zachowała się część potężnych lasów łęgowych z udziałem okazałych topoli białych , wiązów , jesionów , olch i drzewiastych wierzb
– występowanie rzadkich gatunków fauny – siedliska lęgowe z rzędu
siewkowatych ( rybitwy , mewy i siweczki)
– bogata struktura wodonośna pradoliny Wisły wymagająca ochrony;
– wartości krajoznawczo-turystyczne – zmienność krajobrazu, dalekie
mazowieckie panoramy widokowe.
Położenie gminy w sąsiedztwie dwóch rzek : Wisły i Bzury wraz z kompleksem lasu tworzą uroczy zakątek i gdyby nie jakość tych wód , które są znacznie zanieczyszczone tworzyłyby wspaniałe tereny rekreacyjne i wypoczynkowe dla pobliskiej Warszawy i Łodzi. Ponieważ na przestrzenie kilku ostatnich lat znacznie ulega poprawie stan tych wód nie brak amatorów łowienia ryb już w tych rzekach. Trafiają się również amatorzy, którzy w dolinie rzek: Bzury i Wisły zakupują grunty rolne i budują domki z przeznaczeniem na rekreację. Ponieważ są to domki przeważnie w kompleksach leśnych mają zagwarantowany spokój i ciszę .

Na terenie gminy występują następujące pomniki przyrody :
Kamion – jałowiec pospolity o trzech pniach ;
Ruszki – lipa drobnolistna, dąb szypułkowy, grab pospolity, lipa drobnolistna, dwa klony srebrzystolistne i jesion wyniosły

– wartości historyczne i kulturowe :
przez teren gminy w okresie II wojny światowej przemieszczały się Armie „Poznań” i „Pomorze” celem obrony Warszawy i przemieszczały się do Puszczy Kampinowskiej przeprawą przez rzekę Bzurę .Śladami walk są miejsca pamięci narodowej oraz cmentarzy żołnierzy poległych we wrześniu 1939 roku.
Cmentarze te znajdują się :
– w Juliopolu, gdzie spoczywa 3 773 żołnierzy
– w Mistrzewicach Nowych, gdzie spoczywa 29 żołnierzy,
– w Rokicinie, gdzie spoczywa 36 żołnierzy,
– miejsce przeprawy przez Bzurę w Witkowicach, gdzie spoczywa 21 żołnierzy
– w Budach Starych, gdzie spoczywa 80 żołnierzy;
– w Leontynowie, gdzie spoczywa 6 żołnierzy
– w Kamionie, gdzie spoczywa 6 żołnierzy.
Ogólnie w lasach Rokiciny spoczywa ok. 300 żołnierzy