Spotkaliśmy się ponownie jesienią 5 października na corocznej Mszy Świętej na cmentarzu wojskowym w Starych Budach. Mszy Świętej, która od 1945 roku stała się swoistą budnicką tradycją, kultywowaną z pokolenia na pokolenie przez mieszkańców Starych Bud.
Historia powstania cmentarza wojskowego w Starych Budach to opowieść o wielkiej odwadze, determinacji i patriotyzmie jej mieszkańców. W czasie kampanii wrześniowej w 1939 roku lasy w okolicach Starych Bud były miejscem koncentracji armii Pomorze i Poznań miejscem walk toczących się pomiędzy wojskami polskimi i hitlerowcami. Podczas licznych niemieckich ostrzałów arteryjnych wieś bardzo ucierpiała, wiele pól i zabudowań uległo zniszczeniu i spaleniu. Pomimo grożących niebezpieczeństw mieszkańcy wsi wspomagali polskie wojsko żywnością, lecząc rannych, ukrywając żołnierzy i pomagając im uciec ze Starych Bud. Podjęli się także trudu chowania ciał poległych polskich wojskowych. Chowali ich najpierw w jednej zbiorowej mogile koło szkoły w Starych Budach. Jedna z mieszkanek wsi Pani Maria Orlińska (z męża Bojanowska) potajemnie, z narażeniem życia tworzyła listy chowanych osób spisując ich dane z nieśmiertelników. Lista była przechowywana przez sołtysa wsi, została jednak zabrana i zniszczona przez okupanta. Niestety pod koniec 1939 roku niemieckie wojsko zrównało cmentarz z ziemią, chcąc w ten sposób zniszczyć pamięć o toczonych tu działaniach wojennych i poległych polskich żołnierzach, którzy stawili im zaciekły opór. Mieszkańcy wsi jednak nie poddali się i potajemnie zaznaczyli miejsce pochówku polskich żołnierzy. Z informacji uzyskanych od niektórych najstarszych mieszkańców wynika, że ponowne tworzenie cmentarza mogło rozpocząć się już po 1940 roku. Pamiętają oni bowiem mały leśny cmentarzyk z brzozowymi krzyżami i brzozowym płotem. Po zakończeniu wojny mieszkańcy zmodernizowali cmentarz, tworząc betonowe krzyże i budując metalowe ogrodzenie wokół. Twórcami pięknego ogrodzenia byli bracia Antonii, Grzegorz i Józef Kisiołkowie, a krzyż na cmentarzu wykonany jest do połowy z lufy armatniej czołgu rozbitego na budnickich polach. W rogu cmentarza znajduje się osobny grób Józefa Młynarczyka, szefa 4. Kompanii 70 Pułku Piechoty, poległego 18 września 1939 roku oraz grób kaprala Józefa Żłobnickiego, żołnierza 7. Pułku Piechoty 1 AWP, zastrzelonego 20 stycznia 1945 roku przez żołnierza Armii Czerwonej za nieoddanie mu butów. Na cmentarzu w zbiorowej mogile wśród rozpoznanych spoczywają żołnierze 14., 37., 70 Pułku Piechoty 11. Dywizjonu Artylerii Konnej, 9 i 18. Pułku Ułanów. Oprócz 225 polskich wojskowych pochowana jest także bezimienna dwunastoletnia dziewczynka. Na tablicach umieszczonych na metalowym krzyżu umieszczono napisy:
TU SPOCZYWA 225 ŻOŁNIERZY II RZECZPOSPOLITEJ POLEGLI ŚMIERCIĄ BOHATERÓW W BITWIE NAD BZURĄ W WALCE Z NIEMIECKĄ NAPAŚCIĄ W DNIACH 16 – 19.IX.1939 R.
(…) GDY BÓJ NAD BZURĄ WRZAŁ, A WRÓG TYSIĄCEM DZIAŁ OTOCZYŁ NAS I BIŁ. NIE STRASZNA CZOŁGÓW STAL, LECZ SZTRASZNY W SERCU ŻAL, ŻE NAM ZABRAKŁO SIŁ…
O cmentarz i krzyż przez lata dbali mieszkańcy, dzieci i nauczyciele ze szkoły w Starych Budach, członkowie Muzealnej Grupy Historycznej im. II/18 pp z Sochaczewa. Obecnie cmentarzem opiekuje się Gmina Młodzieszyn i Ochotnicza Straż Pożarna Budy Stare.
Coroczna Msza Święta to wyraz pamięci i szacunku dla poległych polskich żołnierzy walczących o naszą wolność w 1939 roku. Wyraz uznania i podziwu dla odwagi osób, które chowały poległych żołnierzy. Osób, które z narażeniem własnego życia ratowały od zapomnienia miejsce ich pochówku, którzy odbudowali cmentarz i coroczną Mszą Świętą przypominali o poświęceniu i odwadze polskich żołnierzy. A kolejne pokolenia Budników kontynuują tradycje swoich przodków.
Pragnąc ocalić od zapomnienia tak piękne budnickie tradycje członkowie OSP Budy Stare, od lat realizują projekty społeczno-kulturowe. Organizują wystawy, uroczystości, spotkania, na które zapraszają mieszkańców wsi, Gminy Młodzieszyn, powiatu sochaczewskiego. Tworzą miejsca pamięci Jak dawniej w Budach bywało… w postaci wystaw zewnętrznych przy świetlicy wiejskiej, wydają publikacje Strażackie wspomnienia – 50 lat działalności OSP Budy Stare, Ocalić od zapomnienia budnickie wspomnienia…, broszury i filmiki o historii swojej straży i wsi.
W ramach tegorocznego projektu, jak w latach poprzednich po Mszy Świętej w świetlic wiejskiej – Ludowcu odbyło się Spotkanie z historią. W trakcie spotkania przybyłe osoby mogły obejrzeć wystawę zdjęć, dokumentów, dawnych narzędzi rolniczych i gospodarskich, zebranych od osób związanych z Starymi Budami. W tym roku na spotkaniu mieliśmy możliwość podziwiania także eksponatów z okresu II wojny światowej zaprezentowanych przez członków Sochaczewskiej Grupy Odkrywców Historii. W trakcie spotkania zaprezentowana została również wzbogacona o nowe treści publikacja Ocalić od zapomnienia budnickie wspomnienia….
W miłym gronie, podczas wspólnych rozmów, biesiadowania przybyłe na Mszę Świętą i spotkanie w Ludowcu osoby mogły powspominać dawne czasy na Budach, spotkać kolegów ze szkolnej ławki, podwórkowych zabaw. Poznać historię tej małej niezwykłej wsi, losy jej mieszkańców na przestrzeni lat, niezwykłe miejsca i tradycje. O wyjątkowym spotkaniu z historią i Starych Budach przypominać będzie uczestnikom podarowana książka Ocalić od zapomnienia budnickie wspomnienia….
Opracowanie: Małgorzata Kornacka
